迷糊是什么原因

?ncelikle "Orta ?a?" nedir, bunu cevaplayal?m. Orta ?a?, bir yüzy?l de?il, Roma ?mparatorlu?u'nun y?k?l?p, merkezi gü?lerin hakimiyetin yitirildi?i ve feodal beylerin egemenli?inin oldu?u d?nemden ba?lay?p, yakla??k olarak 14-15. yüzy?llara kadar uzanan bir d?nemdir. Orta ?a?, sadece Avrupa medeniyetine ?zgü bir d?nem de?ildir. Avrupa a??s?ndan bak?l?nca asli bir gücün olmad??? bu d?nem, Avrupa’n?n "karanl?k d?nemi" olarak ge?er. Fakat Orta ?a?'? global anlamda bir d?nem olarak kabul edecek olursak -ki a?a??da buna detayl? de?inece?iz- her medeniyet i?in Orta ?a?'?n "karanl?k" oldu?unu s?ylemek yanl?? olur.

Orta ?a?'?n ba?lar?nda Bat? Roma ?mparatorlu?unun y?k?lmas?ndan kaynakl?, ?ehirlerden k?rsal kesime bir g?? olmu?tur. Bu g?? sonucunda ve tabii ki Romal?lar?n deyimiyle "barbar" kavimlerin de krall?klar kurmas? ve bu krall?klar?n mutlak gü? olamamas?, Orta ?a?'da gü? dengesini kral, kilise ve feodal lord aras?nda b?lü?türüyordu. Ki?ilerin ?zgürlüklerini ?ok az oldu?u ve k?ylülerin genellikle tar?m yapan insanlar oldu?u bu d?nemde feodal seny?rler ile di?er y?neticiler aras?nda ?o?u zaman anla?mazl?klar ??k?yordu.

Orta ?a?'? anlamak i?in, Roma ?mparatorlu?undan ba?lamam?z gerekecek.

Arkeofili

Roma ?ehrinin Kronolojik Evrimi ve Miras B?rakt?klar?

Roma ?mparatorlu?u, kurulu?undan beri siyasi, askeri ve dini de?i?imler ge?irdi. Bu de?i?imlerin sonunda Romal?lar?n Yunan kültüründen etkilenmesi gibi Roman?n halefi krall?klar da hatta günümüz Avrupa's? da Roman?n izlerini sürdürmeye devam etti. Roma ?mparatorlu?u, bugünkü ?talya’da ufak bir ?ehir devleti olarak kuruldu. Romal?lar, Roma devletinin bir kurt taraf?ndan emzirilip büyütülen Remus ve Romulus karde?lerden biri olan “Romulus” taraf?ndan kuruldu?unu iddia ettiler. Buna ek olarak Romal?lar?n k?kenleri olan Etrüsklerin inan?lar?nda, kurda büyük sayg? duyuldu?u g?rülüyor. Ne var ki bu iddia bilimsel olarak kesinlik kazanm?? de?il.

Roma Devleti, M? 5. yüzy?lda ?ehir devleti olmaktan s?yr?l?p, bir cumhuriyet statüsüne girmi?ti. Bu d?nem, nispeten daha do?udaki Yunanistan’?n en geli?mi? d?nemiydi. Romal?lar, Yunanl?larla uzun zaman deniz ve kara ba?lant?lar? sayesinde varl???n? sürdürüyordu ve Yunan etkileri, Roma gelece?ine en ?nemli mirast?. Romal?lar da Makedonlar gibi Yunanlardan kültürel a??dan etkilenmi?lerdi. Elbette sadece Yunan miras? de?il; zira, Roma Cumhuriyeti, k?l?k k?yafet olsun, askeri ya da politik hatta dini olarak Yunanistan’dan olduk?a etkilenmi?tir. Ancak Roma, Yunanl?lar?n g?zünde sadece bir barbar kavmiydi. Ar?imet’in Romal? bir asker taraf?ndan ?ldürülmesi de bu anlay???n bir simgesidir. Roma Cumhuriyeti siyasi veya toprak geni?li?i a??s?ndan yay?lmas? erken ba?lasa da dünya tarihinde etkili olmas?, ancak Do?u alemine ad?m att?ktan sonra ba?layacakt?. Bu ad?mdan sonra Roma, Helenistik kültürün halefi haline geldi.

Roma Cumhuriyeti ile Fenikeliler aras?nda ger?ekle?en ü? ayr? P?n sava??n?n birincisinden sonra, M?. 241 y?l?nda, Roma bir deniz gücü haline gelirken, Sicilya, Roma Cumhuriyeti'nin ilk eyaleti oldu. Roma Cumhuriyeti ayr?ca Korsika ve Sardinya’y? ele ge?irerek, ilk deniz a??r? fetihlerini ger?ekle?tirdi. Ordu, tamamen cumhuriyetten ba??ms?z bir gü? haline geliyordu. Hatta her lejyon, kendine ait bir “kartal” bile ta??rd?. Yurtta?l???n bütün ?talya’ya g?türülmesi ve baz? generallerin, yani bireylerin etkisiyle, cumhuriyet art?k eskisi gibi i?lemiyordu. ü?üncü P? sava?? M? 149'da ??kt? ve bu sava??n ard?ndan Kartaca, tamamen Roma Cumhuriyeti'nin elince ge?erken, Roma Cumhuriyeti resmi olarak olmasa da, fiilen bir “imparatorluk” olmu?tu. Po vadisinin de ele ge?irili?iyle ?talya, tamamen Roma ?mparatorlu?u hakimiyetine girdi. Kartaca'da olan son Yunan devleti Sirakuza’n?n da y?k?lmas?yla bütün Sicilya, Po vadisiyle ayn? kaderi payla?t?.

Bu geli?meler Roma ?mparatorlu?u'na fetih yapman?n karl? bir i? oldu?unu hat?rlatarak, Roma ?mparatorlu?u'nu askeri alanda ilerlemeye itti. Bir süre sonra, kuzey ve güney Fransa’n?n da ele ge?irilmesiyle cumhuriyet, art?k tam anlam?yla bir imparatorlu?a d?nü?tü. Devlet, büyüdük?e büyüdü. Buna ek olarak, Hristiyanl???n ortaya ??kmas?yla, düzen k?kten de?i?ecekti. Roma ?mparatorlu?u'nun Hristiyanlara bak???, di?er kü?ük tebaa topluluklara bak???ndan farkl? de?ildi. Birinci yüzy?lda H?ristiyan cemaatler, bütün Roma dünyas?na yay?lm?? durumdayd?. Roma ?mparatorlu?u, Hristiyanlara bask? uyguluyordu. Hatta Yahudilerin ?ikayetleriyle, ?sa’y? bile ?ldürdüler!

?mparatorlu?un Bat? kanad?n?n sonunun gelmesi, Kavimler G??ü ve onun bir sonucu olarak devletin ikiye b?lünmesiyle ger?ekle?ti. ?mparatorluk, Diocletiauns taraf?ndan, Kavimler G??ü'ne bir ?nlem olarak ikiye b?lünmü?tü. Do?u kanad?n?n ba?kenti, Byzantium, yani ?stanbul olmu?tu; ancak bu, ayn? zamanda Bat? Roma'n?n ??kü?üyle yakla??k olarak ayn? d?neme denk geldi.

Yukar?da s?yledi?imiz gibi, Roma devleti üzerinde Yunan kültürünün etkisi büyüktü; ancak Roma'n?n kendinden sonraki devletlere b?rakt??? ?eyler de hayli fazlayd?. Roma, Hristiyanl??? kabul etti?i gibi, onu kendinden sonraki devletlere de aktard?. Roma ?mparatorlu?u’nun miras olarak b?rakt?klar?na ?rnek olarak hukuk, s?n?r muhaf?zl???, ?ehir duvarlar?, ?imento ve dil gibi bir?ok ?rnek g?sterebiliriz.

Tarih Bilimi

Roma hukuku, günümüzde k?ta Avrupa’s?n?n hukuk siteminin temelini olu?turur. Bir di?er miras olan “s?n?r bilinci” kuzeyden gelen ak?nlarla ba? edemeyen Roma ?mparatorlu?u'nun ba?vurdu?u bir sistemdir: Bir hat belirleyip, o hatt?n ?tesine nadiren ge?erler ve kendi taraflar?na ge?ilmesine izin vermezlerdi. Bu sistem, günümüz Avrupa siyasi s?n?rlar?n?n ard?ndaki mant???n temelini olu?turuyordu. Romal?lar, günümüze dilleri olan Latinceyi de b?rakt?lar. Bugün bile ?o?u Avrupa dilinde Latince kelimeler bulunabilir; bir?ok kelime, Latince s?zcüklerden türetilmi?tir. Roma ?mparatorlu?u'nun bir miras? da Katolik mezhebidir. Bu mezhep, hala Avrupa Hristiyanlar?'n?n mensup oldu?u bir dini mezheptir.

Bu k?klü imparatorluktan sonra gelen herkes, onun “halefi” oldu?unu iddia etti. Hatta 19. yüzy?lda bile "Kutsal Roma ?mparatorlu?u" ad?nda bir devlet vard?.

Evrim A?ac?'ndan Mesaj

Neden Deste?e ?htiyac?m?z Var?

Asl?nda maddi destek istememizin nedeni ?ok basit: ?ünkü Evrim A?ac?, bizim tek mesle?imiz, tek gelir kayna??m?z. Bir?oklar?n?n aksine bizler, sosyal medyada g?rdü?ünüz makale ve videolar?m?z? hobi olarak, mesle?imizden arta kalan zamanlarda yapm?yoruz. Dolay?s?yla bu i?i sürdürebilmek i?in gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hi?bir sak?nca yok; kimin, ne ?artlar alt?nda yay?n yapmay? se?ti?i büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, e?er ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesle?imiz do?rultusunda bir i? sahibi olursak) Evrim A?ac?'na zaman ay?ramayaca??m?z?, ayakta tutamayaca??m?z? biliyoruz. ?ünkü az sonra detaylar?n? verece?imiz üzere, Evrim A?ac? sosyal medyada denk geldi?iniz makale ve videolardan ?ok daha büyük, kapsaml? ve a??r? zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim A?ac?'n? se?tik.

E?er hem Evrim A?ac?'ndan hayat?m?z? idame ettirecek, mesleklerimizi b?rakmay? en az?ndan k?smen me?rula?t?racak ve mant?kl? k?lacak kadar bir gelir kayna?? elde edemezsek, mecburen Evrim A?ac?'n? b?rak?p, kendi mesleklerimize d?nece?iz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Destek Ol

Sonu? olarak Roma, Yunan etkisi ve kültürü alt?nda bir ?ehir devleti olarak kurulup, s?ras?yla cumhuriyet ve imparatorluk evrelerini g?rmü?tür. Ard?ndan, ?mparator taraf?ndan taktiksel olarak ikiye b?lünen imparatorlu?un Bat? kanad?, Kavimler G??ü'nün etkileriyle son bulmu?tur. ?mparatorlu?un Do?u kanad? (bilinen ad?yla “Bizans ?mparatorlu?u”), H?ristiyan bir devlet olarak 1453 y?l?nda Türkler taraf?ndan fethedilinceye kadar varl???n? sürdürmü?tür.

Orta ?a?da Bir Sistem: Feodalizm

Feodalizm, temel olarak, merkezi y?netime ba?l? da olsa, lordlar?n hakim oldu?u topraklar?n lordlar taraf?ndan ekonomik ve politik anlamda y?netilme bi?imi, üretim ara?lar?n?n, yani mülkiyetin tamamen toprak beylerine ait oldu?u, k?ylü s?n?f?n ise mülkiyet hakk?n?n olduk?a k?s?tl? oldu?u bir sistemdir.

Feodal düzen, kent ya?am?n?n neredeyse tamamen durdu?u, merkezi iktidar?n yok oldu?u, toplumsal, siyasi kar???kl?klar?n fazlala?t??? ve ticaretin durma noktas?na geldi?i d?nemde, üretim tarz?, hiyerar?ik düzen ve bir kültür ve dünya g?rü?ü yaratma ?abas?ndaki farkl?l?klar? ile ortaya ??km??t?r. ?zel bir ?ekilde ekonomi, ki?isel hizmet ve toprak yap?s? i?erisinde in?a edilmi? tar?ma dayal? bir sistem olarak Bat?’da ?ekil almaya ba?lam??t?r. Feodal sistem Kutsal Roma ?mparatorlu?unun merkezi gü? olu?una kadar sürmü?tür.

Kuaza

Lort-Vassal ?li?kisi ve Feodalizmin Do?u’dan Farkl?l???

Avrupa’daki feodalite, Do?u ülkelerine g?re daha farkl?d?r ve k?smen merkezi y?netimden ba??ms?zd?r. Do?u’da toprak sahibi lordlar, her ne ?ekilde olursa olsun merkezi y?netimin boyunduru?u alt?ndad?rlar ve merkezi y?netim taraf?ndan her an yerlerinden edilebilirler. Oysa Avrupa’daki feodalizmde vassal, lord ve kral, birbirlerine bir anla?ma ile ba?l?yd?lar. Daha alt seviye bir seny?r, daha yüksekteki bir seny?re sayg? ve sadakat yemini eder, buna kar??l?k, yüksek seviyedeki seny?re de kendine ba?lanan vassala onu ve ailesini koruma s?zü ve fief verir.

Feodalizm, vassal ile lord aras?nda kar??l?kl? hak ve g?rev ili?kisine davranmaktad?r. ?kisinin de birbirlerine kar?? sorumluluklar? vard?r. Vassal, sad?k ve usta bir sava??? olarak lorda hizmet edecek, lord ise her ko?ulda vassal? koruyacak, vassal ?lünce vassal?n topra??n? onun o?luna verecek ve vassallar aras?ndaki anla?mazl?klar? giderecekti. Vassal, ?u ?ekillerde vergi de ?deyecekti:

1. Esir dü?mesi durumunda fidyenin ?denmesi.
2. Lordun ?ocuklar?n?n evlenmesi.
3. Vassal?n toprak miras? elde etmesi.

Lord ve vassal aras?ndaki güven ve sadakat ili?kisi bu ?ekildeydi.

Do?u’dan farkl? olarak feodal lordlar, her an krala isyan edebilirdi - ki bu tür olaylarla pek s?k kar??la??l?rd?. Ayr?ca her an farkl? bir feodal lord ile anla?mazl?klar sonucunda sava?a girebilirlerdi. Yani Orta ?a? Avrupas?’n?n feodal sisteminde, hi?bir bireyin (bu kral da olsa) tamamen hükümran oldu?u s?ylenemez. ??yle ki, Roma ?mparatorlu?u’nun par?alan???ndan sonra Avrupa’da istikrarl? bir merkezi otorite kurulamam??, bu yüzden de kü?ük krall?klar ve prensliklerin ?ok kü?ük alanlarda hüküm sürdü?ü Avrupa k?tas?na uzunca bir süre merkezi gü?ten k?smen ba??ms?z feodalite hakim olmu?tur.

Avrupa’da bugünkü Almanya ve Fransa’y? olu?turan feodal sistemin temel olarak ?u ?ekilde iki maddeye ayr?lmas? mümkündür:

1. Roma ?mparatorlu?u’nun y?k?lmas?ndan kaynakl? olarak merkezi gü?lerin yeniden do?amam?? olmas?.
2. G??ebe toplumlar?n kitlesel olarak yer de?i?tirmesi ve bir boyunduruk alt?na girmekten ka??nmalar?.

Bu iki temel geli?menin de etkisiyle Avrupa’da ortaya ??kan yeni siyasal ve toplumsal düzenin nas?l ortaya ??kt???n? anl?yoruz.

Topra??n ??lenmesi

Feodal d?nemde i?lenmeyen bir topra??n de?eri yoktur. Toprak, i?lenebildi?i sürece de?erliydi. Bu durumda seny?rler, kendileri tar?m yapmak yerine, kendilerine ba?l? olan topraklar? k?ylülere i?lettirirdi.

Serf, Orta ?a? Avrupa’s?nda ?ift?ilik yapan k?ylülere verilen isimdir. Toplumsal hiyerar?inin en alt k?sm?nda yer alan serflere, o günün ?artlar?na g?re “yar? k?le” demek daha do?ru olabilir. O d?nem genel bir merkezi gü? olmad??? gibi, genel bir hukuk sistemi de yoktu. Her seny?rün kendi hukuk sistemi vard? demek mümkündür. Dolay?s?yla ?zgür k?ylü ve serf aras?ndaki fark pek fazla belirgin de?ildir.

Felsefe

Serf, do?rudan seny?rüne ba?l?, topra?? i?leyen ve hasat?n bir b?lümünü ya da kazan?lan paran?n bir miktar?n?n seny?rüne vermek mecburiyetindedir. Serflik, babadan o?ula ge?erdi. Bu konuda kesin ve kat? kurallar da mevcuttu. ?rne?in, serf topra?? b?rak?p ka?arsa, nerede yakalan?rsa yakalans?n geri getirilirdi. Yani k?ylü tamamen rant ekonomisini ayakta tutmak i?in ?al??maya mecburdu.

Bu tür seny?rü koruyucu kurallar, emek gücünün ne kadar de?erli ve ?nemli oldu?unu g?steriyor. Emek gücünün ?nemi, sahip olunan topraktan daha fazlayd?. Bu durumdan baronlar aras?ndaki egemenlik mücadelesinin topraktan daha ?ok serfler üzerine yo?unla?t??? sonucunu ??kartabiliriz. Yukar?da belirtti?imiz gibi, i?lenemeyen; yani üzerinde serf olmayan toprak de?ersizdir.

Agora Bilim Pazar?

Murdo: ?mkans?z Hayaller Kitab?

?
2021 Premio Andersen ve Premio Strega ?dülleri

“Yetiler ger?ek de?il derler. Ama i?te buraday?m. Ad?m Murdo, ben bir yetiyim. Ne zaman b?yle desem, yetilerin sadece hikayelerde var oldu?unu s?ylerler. Yaln?zca efsanelerde. Kitap sayfalar?n?n aras?nda. Kurdu?um imkans?z hayallerden ilki bu i?te: bir kitab?n d???nda var olmak. Ka??ttan olmayan da?larda ya?amak.”???Murdo, kü?ük hayali bir yeti. Her sayfada bize bir hayalini anlat?yor: ?iirden bir h?rka ?rmek, bir ayakkab?ya saklanmak, bir ?ak?l ta??yla s?rlar?n? payla?mak, i?inde “her ?ey”in oldu?u bir sandvi?, ya?murun yerden g??e do?ru ya?d??? tepetaklak bir dünya…??Alex Cousseau’nun kendisine Premio Andersen ve Premio Strega gibi iki prestijli ?dül kazand?ran s?n?r tan?maz yarat?c?l??? éva Offredo’nun yal?n ve muzip ?izimleriyle birle?iyor, ortaya ?ocuklu?un ?iirini muhte?em bir dille aktaran, yediden yetmi?e herkesi sar?p sarmalayacak ve d?nüp d?nüp tekrar okuma iste?i uyand?racak bu büyüleyici kitap ??k?yor.

Devam?n? G?ster

?225.00

Sat?n Al Tüm ürünler

G??ebeler

Bugün alg?lad???m?z Orta ?a?, ??valyeler ve karma??k feodal sistem, Bat? Roma ?mparatorlu?u’nun y?k?lmas? sonucunda ortaya ??km??t?r. Bat? Roma’n?n y?k?lmas?nda d?? fakt?r olarak etkili olan g??ebeler (Kavimler G??ü), Orta ?a?'da da etkin fakt?rlerdi. Orta ?a?'?n etkin ve gü?lü devletlerinden olan Fransa ve Almanya, Romal?lar?n "barbar" dedi?i Frank ve Cermen kabilelerinin geli?mi? ve kurumsalla?m?? halleriydi. Yani asl?nda Orta ?a?, zaten g??menler taraf?ndan kurulmu? ve her bir devletin kendini “Roma ?mparatorlu?u’nun varisi” olarak tan?mlamas?ndan ve bundan do?an anla?mazl?klardan ibaretti.

G??ebelerin ?zellikle Do?u Avrupa ve Do?u Roma ?mparatorlu?una (Bizans) etkisi olmaktayd?. Hunlar ve Avarlar, Do?u Avrupa’da ?nemli bir fakt?r olmu?lard?r. ?rne?in, Hunlar?n bütün Macar ovas?na hakim olmas?, bugün bile Macarlar?n bir?o?u Hunlar? atalar? olarak kabul etmesine yol a?t?.

Orta ?a? Feodal Toplumunun Temel Yap?s?

Orta ?a?da Adalet

Bir toplumu anlamak i?in gerekli olan ?eylerden bir tanesi de o toplumun adalet sistemini ??zümlemektir. Orta ?a?'da ?ok fazla mahkeme olmas? ve bu mahkemelerin her türlü olayda kendilerini karar verici olarak g?rmeleri, insanlar? yasal olmayan bir hakeme ba?vurmaya ya da sorunu kendi aralar?nda ??zmeye itiyordu. Genel bir adalet sistemi olmad??? i?in, her y?netici ya da seny?r, adaletini kendi sa?lamaktayd?.

Tabii ki bu, sistemli bir adalet yok demek de?ildir. Adalet sistemi vard?; fakat sadece ezberlenmi? ve yoruma kapal? kurallardan ibaretti. Yarg??lar i?in karar vermek, kurallar ?er?evesinde tekrarlanan bir i?ti. ??in tan?k boyutunda ise daha ?ok sorun vard?. ?ünkü tan???n ifadesi, genelde do?rulu?u ara?t?r?lmayan ifadelerden olu?maktayd?. Sonu? olarak, gü?lü olan, olmayan?n üzerinde s?z hakk?na sahipti ve herkesin yarg?? olmas?n? engelleyecek bir merkezi adalet sistemi bulunmuyordu.

Ek?i s?zlük

Konumuz Orta ?a? olunca, kilisenin adalet sistemindeki yerine de de?inmek durumunday?z: Adalet sistemi üzerinde kilisenin yine kendine ?zgün bir tavr? vard?. Kendini, herkesin karar vericisi olarak g?ren kilise, kendine ba?l? olan din adamlar? d???nda, dini su?lar i?lemi? olan laiklerin yarg?lanma sürecini de kendisine ait g?rüyordu. Fakat bu, i?lenen her su?un “dini” olarak g?rülmesi demekti. K?sacas? kilisenin bu adalet tutumu, kiliseyi devletin i?inde farkl? bir karar verici gü? yap?yordu.

Dini mahkemeler d???nda yerel y?netimlere gelecek olursak, daha sistemli ?al??malar g?rüyoruz. Kont, ?ehirleri dola??p insanlar? toplayarak bir mahkeme olu?turuyordu. Bu mahkemede baz? insanlar yarg?? olurken, devlet memuru sadece y?neticilik yap?yordu. Ancak bu sistem, üretim a??s?ndan sak?ncal?yd?. ?ünkü mahkeme i?in toplanan insanlar ?ok s?k toplan?yor ve i?lerinden al?konuluyorlard?. Bu nedenle gündelik hayattaki i?ler aks?yordu. Bu durum da devleti olduk?a zora sokmu?tu.

Kont, bu hatay? fark edip bu toplanmalar? y?lda ü? kez yapmaya karar vererek, sistemin daha düzenli olmas?n? sa?lad?. ?ünkü, mahkemenin y?lda ü? kez yap?lmas?, bir yetki s?n?r? da getiriyordu. Bunun sonu?lar? olarak hem daha büyük ve sorun do?uracak i?ler bu mahkemelerde g?rülüyor, hem de sadece yarg??lardan olu?uyordu. Kü?ük i?ler ise sürekli olan mahkemelerin d???nda daha az s?kl?kta ger?ekle?en mahkemelere b?rak?lm??t?. ?rne?in, sadece kontluk mahkemesi ?lüm cezas?na karar verebiliyordu.

Sistemin bu ?ekilde oturtulmas?, merkezi bir adalet sistemi olmasa da, bir düzen getirmi?tir diyebiliriz. Zamanla halk, kontluk mahkemesi üyeli?inden ??kart?lm??, onlar? temsilen k?yün papaz? ya da seny?rlük memuru al?nm??t?r.

Feodal düzenin sonlar?na do?ru, merkezden atanan yarg??lar?n adalet konusunda s?z sahibi olmas?yla yava? yava? merkeze ba?lanan adalet sistemi ve as?l yetkiyi seny?rlerin elinden alan kral, bütün mahkemelerin üzerinde say?l?yordu. Adalet sistemi, tek y?neticinin, kral?n elinde toplanm??t?.

Orta ?a?'da Dil

Orta ?a?’da bir kültür dili olarak g?rülen Latince bilmek, yerel dillerin yan? s?ra bir bilginlik, üstünlük belirtisi say?l?yordu. Latince, bir üstünlük dili olmas?n?n yan? s?ra, yüksek kademe olan ve farkl? milletlere mensup din adamlar? i?in bir anla?ma arac?yd?.

Latince ya da herhangi bir ortak dilin olmad???n? varsayarsak, bir Alman ve bir Frans?z din adam?n?n, papal?k meclisinde ya da manast?rda anla?mas? nas?l mümkün olabilirdi? Latinceye kar??l?k, Yerel roman dilleri, hanedan soyunun, halk?n ve din adamlar?n?n ana diliydi. Ancak bu yerel diller, Latincenin ?ok fazla tahrip edilmi? halleriydi.

K?ta Avrupas? d???nda ?ngiltere’de Kral Alfred, ?ocuklar?n ?nce ?ngilizce ??renmesini, sonra zeki olanlar?n Latinceye ge?mesini do?ru buluyordu ve istiyordu. ?ngilizler a??s?ndan dildeki bu millile?me, Viking istilalar? sonras? etkinli?ini yitirmi?tir. Sonu? olarak, Latince hangi alanda kullan?l?rsa kullan?ls?n, o ?a??n entelektüel insanlar? i?in uluslararas? bir haberle?me arac?yd?.

Halk, Kilise ve Aristokrat ?li?kisi

Halk ile kilise aras?ndaki dinsel ili?ki bir a??dan farkl? bir a??dan da birbiriyle ba?lant?l?yd?. Halk, ge?mi?ten gelen binlerce y?ll?k büyü inanc? ve efsane gibi uydurmalar? b?rakmamakla birlikte, büyük oranda Hristiyan olmu?tu. Kilise ise bu inan??lar? reddetmekle beraber, eklektik bir bi?imde kendi inan?? ?er?evesi i?inde yorumluyordu. Marc Bloch’un deyimine g?re:

Hava f?rt?nal? oldu?u zamanlarda, bunun hayalet ordular?n?n ge?i?i oldu?unu dü?ünmekten vazge?memi?lerdi. Bu hayaletler, halk y???nlar?na g?re ?lülere, kilise doktrinine g?re ise aldat?c? ?eytanlara aitlerdi. Kilise bu hayalleri tümünden reddetmektense, bizzat Ortodoks bir yoruma tabi tutmaya daha fazla e?ilimliydi.

Hristiyanl???n en büyük inan??? ise k?yamet dü?üncesiydi. Din adamlar?n?n, k?yametin ne zaman kopaca?? bilgisine bir türlü ula?amamalar?, halk kitleleri üzerinde korkutucu ve endi?eli bir belirsizlik yarat?yordu. ?ünkü kimi din adam? ?sa’n?n do?umundan 1000 y?l sonra, kimi de ?lümünden 1000 y?l sonra kopacak diyordu.

Sanatsal

Din adamlar?, servet ve iktidar gibi sahip oldu?u ?zelliklerle, en tepedeki sava??? asillerle ayn? seviyede say?l?yordu. Dünyevi i?lerden uzak, tanr? yolunda olduklar? i?in ge?imlerini k?ylünün emek gücünden sa?lamaktayd?lar. Bu ili?ki, k?ylü ile aralar?nda ufakta olsa sorunlar olabilece?ini g?steriyor. ?nsanlar?n kiliseye ba???lad??? mallar?n miras??lar?, kilise otoritesine kar?? gelmeye ba?lam??t?. Fakat tam anlam?yla bir fikir hareketi olarak ilerlemeyi ba?aramad?klar? i?in, mecburen kiliseye “c?mert?e” sadakalar vermeye devam ettiler.

Sadece Orta ?a? i?in de?il, bugün ve gelecek i?in de dinlerin devlet kontrolünden ??kar?l?p, ba??ms?z bir kurum olmas? ve inananlar?n sadakalar?na ba?lanmas? daha mant?kl? gibi gelebilir. Tabii bu, dini kurumlar?n devlet kontrolü d???nda ?ok gü?lenip devlete kar?? gelmesine yol a?acakt?r. Bu nedenle olacakt?r ki, Orta ?a?’da yerel y?neticiler ya da hükümdarlar, din adamlar?n? yeminlerle kendilerine biat ettirdiler. K?y efendileri de ayn? ?ekilde k?y papazlar?n?...

Biat politikas? en kü?ük yerel birimden, krall???n tepesine kadar devlet sa?l??? i?in kullan?ld?. Bu politikay? ba?arabilmi? en büyük ?rnek olan Almanya, di?er ülkelere g?re sadece ruhan? de?il, sava??? ve y?netici din adamlar?na da ?nem verip kendisine ba?lad??? i?in, kilise-devlet z?tl???n? keskin olarak ya?amam??t?r. Bu politika, devlet-din ikilisini tek amir alt?nda toplanmas?n?n olas? bir i? ?at??ma durumunu ortadan kald?rma ihtimalinin yüksek oldu?unu g?steriyor. Ancak o d?nemde Avrupa’da devlet y?neticileri ve yüksek kademe din adamlar? aras?nda bir ?eki?me oldu?u kesindir. Daha dü?ük bir s?n?f seviyesinde olan yerel y?netici ve k?y papaz? ili?kisi, “y?netme” arzusundan de?il, daha ?ok yerel y?neticilerin halk? ezip emeklerini kar??l?ks?z b?rakmas?ndan hareketle, k?y papazlar?n?n bu y?neticilere kar?? ??km??l??? da olabilir. Yukar?da belirtti?imiz gibi yerel y?netici, bu tür olaylar ya?anmas?n diye k?y papazlar?n? da kendisine ba?lam??t?r.

Burjuvalar

Burjuva, k?saca ticaret yapan ve ge?imini, mal? ald??? fiyat?n üstüne kar pay? ekleyerek satan kimseydi. Tabii bu kilisenin ho?una gitmiyordu, ?ünkü herhangi bir emek s?z konusu de?ildi. Dolay?s?yla dine uygun de?ildi. Burjuva, ne din adamlar? ne de yerel y?netici ve ??valye guruplar? taraf?ndan sevilmekteydi. Ne zaman herhangi bir ticari giri?ime ba?vursalar kar??lar?na kendilerinden büyük ve s?z sahibi ki?iler ??k?yordu. ?ünkü yapt?klar? dine uygun de?ildi ve ??valyeler de a? g?zlü ya?mac?lard?.

Kilisenin ve yerel y?netimin bask?lar?ndan dolay? rahat?a ticaret yapamayan ve do?al olarak ba??ms?z olmas?n? istedikleri bir ticaret iste?i i?ine giren burjuvalar, ?evre prenslik ya da krall?klarla ili?kilerini gü?lendirdiler. Tabii bu krallar?n da i?ine yar?yordu; ?ünkü her burjuva, potansiyel bir vergi vaat ediyordu. Bu yol, burjuvalar i?in ba?vurulacak en iyi y?ntem de?ildi; ancak ?zgürce ticaret yapmalar? sadece bu yolla mümkündü. Burjuvalar, feodal yap?n?n yenik dü?mekte olan merkez kuvvetlerine yeni bir hayat bah?etmi?ti adeta. Bu nedenle burjuva s?n?f?, feodal yap?n?n ??kmesindeki kuvvetli etkenlerden biriydi.

Orta ?a?da Bilim, Teknoloji ve Sanat

Orta ?a? Avrupa's?nda bilimsel geli?imin ba?lamas?nda üniversitelerin kurulmas? etkili olmu?tur. ?lk üniversitenin Bologna’da 12. yüzy?l?n sonlar?na do?ru kuruldu ve ard?ndan 13. yüzy?lda Paris, Oxford ve Padua üniversiteleri kuruldu. 15. yüzy?l?n sonlar?nda Avrupa'n?n bir?ok ?ehrinde ?ok say?da üniversite kurulmu?tur.

Bat? Roma'n?n ??kmesinin ard?ndan Orta ?a? Avrupa's?nda bir gerileme ba?lam??t?r. A?a?lar, i?lenen topraklar? yeniden geri kazanm??, Romal?lar?n yapt?klar? yol a?? sistemi neredeyse unutulmu?, nüfus azalm??, limanlar bak?ms?zl?ktan dolay? kullan?lamayacak hale gelmi?, metalürji , mimari, hidrolik bilimi ve tar?m yapmak i?in gerekli teknik bilgi bu d?nemde gerilemi?tir. Roma ?ehri ba?ta olmak üzere, genel olarak kültür de?i?mi?, entelektüel insan say?s?nda ciddi bir azalma olmu?tur.

Orta ?a?da Bilim ve Teknoloji

Orta ?a? toplumunda kilisenin hakimiyetinden dolay? bir bask? s?z konusudur. Bilimsel ve felsefi geli?melere kilise taraf?ndan pek s?cak bak?lmaz, bilim ile u?ra?an kimseler "büyücü" olarak g?rülürdü. Buna müteakip, ?nemli say?labilecek bir bilimsel ke?if ya da ciddi derecede ?nem arz eden kitaplar yaz?lmam??t?r. Bireycili?e genel anlamda kar?? olan kilise ya da feodal gü?ler, toplumun at?l?mlar yapmas?n? engellemi?lerdir. Zira Avrupa i?in bu durgunluk, Bilimsel Devrim ve R?nesans'a kadar devam etmi?tir.

Bu, hi?bir bilimsel faaliyet olmad??? anlam?na gelmiyor. Roger Bacon gibi baz? filozoflar k?smen ge? orta ?a?da da olsa faaliyette bulunmu?lard?r. Erken Orta ?a?'da neredeyse hi? faaliyet yoktur. Toplumun ?ok büyük bir k?sm? k?rsal kesimde ve e?itimsiz olduklar? i?in bu d?nemlere “karanl?k d?nem” veya "karanl?k ?a?" denir. Asl?nda Orta ?a? i?in kullan?lan "karanl?k ?a?" tabiri, Dünya geneline uygulanacak bi?imde kullan?l?rsa, yanl??t?r. Herkesin “Orta ?a?” olarak kabul etti?i, takriben Bat? Roma'n?n y?k?lmas?ndan Bilimsel Devrim'e kadar olan k?sm? bütün dünya i?in “karanl?k” olarak kabul etmek yanl?? olur.

Burada ufak bir parantez a?makta fayda var: ?o?u ki?i ?stanbul’un fethinin Orta ?a?? bitirdi?ini s?yler; fakat tarih bilimi, bu tür keskin ?izgileri sevmez. Bir d?nemin tek bir olayla kapanmas? mümkün de?ildir. Unutmamak gerekir ki tarih bilimi, olaylar? ortaya ??karmak i?in olgular? inceler. Bu nedenle ?a?lar?n ba?lang?? ve biti?leri tekil olaylarla ?izilmemelidir.

Ger?ekten de Orta ?a?, bütün Dünya i?in "karanl?k" bir d?nem de?ildi! Avrupal?lar?n karanl?k d?nem dedi?i d?nemde ?slam medeniyetleri bilim ve teknoloji a??s?ndan en parlak d?nemlerini ya??yorlard?. Daha Do?u’ya gidecek olursa, ?rne?in en eski sismograf? ?in medeniyeti ke?fetmi?, matbaa ve barutu (her ne kadar kendi yararlar?na kullanmasalar da) ?inliler ke?fetmi?lerdir. Hintliler, felsefe alan?nda geli?mi?, bilim ve okullar? ba?ar?l? bir ?ekilde yaym??lar ve Baharat Yolu vas?tas?yla ülkeye giren alt?n ve gümü? Hintlileri bolluk i?inde ya?atm??t?r.

Henüz Co?rafi Ke?ifler s?ras?nda Avrupal? ka?ifler taraf?ndan ke?fedilmemi? Amerika k?tas?n? da eklemek gerekirse, Mayalar 20 tabanl? matematik sistemleri sayesinde karma??k astronomik g?zlemler ve takvim sistemi geli?tirdiler ve astronomik g?zlem yap?yorlard?. Hala tart??ma konusu olsa da Mayalar?n ?ehir planlamas?n? y?ld?zlar?n konumlar?na g?re yapt?klar? dü?ünülmektedir. Aztekler iyi birer botanik uzman?, dolay?s?yla eczad?rlar. T?p doktorlar? vard?r ve bu sistem babadan o?ula ge?mektedir, Ayr?ca dünyan?n en büyük piramidi Meksika'da Cholula de Rivadabia'da bulunur. Azteklere ait piramit 182.107 metrekare alan üzerine kurulmu?tur ve yüksekli?i 54 metredir. Aztekler, yerle?tikleri yerdeki tar?m yapabilmeleri i?in yeterli arazi olmamas?ndan dolay? g?l k?y?lar?nda bolca bulunan kam??lar? ?rgü halinde getirmi?ler ve her biri bir metrekare büyüklü?ündeki yüzlerce has?r? k?y?lar?na ba?lam??lar ve karalar?n? geni?letmi?lerdir. G?lün dibinden ??kard?klar? bata?? bu has?rlar?n üstüne yayarak buralar? yüzen tarlalara d?nü?türüp kendilerine tar?m alanlar? yaratm??lard?r.

Arkeofili

Orta ?a? Avrupas?'nda askeri teknolojisindeki tek at?l?m, z?rhl? ??valyelerdir. Bu askerler hem soylu bireyler hem de iyi sava???lard?. ??valyeler sava?lar?n seyrini ?o?u zaman de?i?tirmi?tir.

Orta ?a? Avrupas?’nda Tarih Yaz?c?l??? ve Tarih Anlay???

?ncelikli olarak Antik Yunan d?nemiyle ba?layal?m. Antik Yunan d?neminde tarih, kuyru?unu yutan bir y?lan gibi g?rülür (d?ngüsel, dairesel). Yani tarih, sonsuz bir d?ngü ve tekrardan ibarettir. Yaln?z antik Yunan’da de?il Hint, ?in, M?s?r, Mezopotamya'n?n tarih alg?s? da daireseldir. Art?k ya?anan zaman yaz?lmaya ba?land???ndan, Antik Yunan tarih anlay??? “insan merkezlidir”. Yunan tarih yaz?m? i?in ge?mi? ve gelecekten ziyade, bugün, yani g?rülen, tan?k olunan zaman tarih?inin konusu olmu?tur. Tarih anlay???, efsanelerden ?o?unlukla s?yr?lm??t?r ve pragmatist, bilgi odakl?d?r. Homeros, Hesiodos, Herodotos ve Thukydides d?nemin ?nemli tarih yaz?c?lar?d?r.

Orta ?a?da ise tarih yaz?c?l??? ve anlay??? farkl?d?r. Tarih, Antik Yunan ?ncesi efsaneler d?neminde oldu?u gibi kutsalla?t?r?lm??t?r. ?z olarak H?ristiyan odakl? bir ideoloji yaratmak amac?yla tarih yaz?c?l??? yap?lmaktad?r. Antik Yunan’dan farkl? olarak, faydac? de?ildir. ?nsanl???n kolektif olarak bir geli?im g?sterdi?i dü?ünülür, yani evrensel bir tarih anlay??? vard?r ve tarih ?izgisel olarak ilerlemektedir. Dolay?s?yla tarih, “sürekli ileri do?ru geli?en ve asla tekerrür etmeyen” olarak g?rülür. Bu d?nemde kilise hakimiyetinde ve ?o?unlukla din adamlar?n?n tarih yaz?c?l??? yapt???n? g?rürüz. Tarih ?dem ve Havva’n?n dünyaya g?nderilmeleri ile ba?layan “?izgisel” bir süre?tir ve k?yamet günü geldi?inde sona erecektir. Orta ?a? tarih yaz?m? ü? ana unsur i?erir:

1. H?ristiyan merkezli tarih yaz?m?.
2. ?ncil (?ncil, bir tarih kitab? olarak da g?rülür)
3. Klasik ve ge? antik d?nem yazarlar?n?n pagan tarihleri.

Orta ?a?'?n tarih yaz?c?l???, Yunan-Roma d?nemiyle benzerlikler ve farkl?l?klar g?sterir. D?nemin tarih yaz?c?l???nda kaynaklar genel olarak rivayetler ve hikayelerdir. Tarih, siyaset ve sava?lardan ?ok, din odakl?d?r. Tarih yaz?c?lar?na ve d?nemin genel anlay???na g?re, tarihsel olaylar tanr?n?n iradesidir ve bu nedenle “olaylar?n sebeplerinin ara?t?r?lmas?na gerek yoktur” anlay???na sahiptirler. Orta ?a?da genellikle y?ll?k, biyografi, kilise babalar?n?n tarihi ve kronikler yaz?lm??t?r. Baz? Orta ?a? tarih yaz?c?lar? ve ?nemli eserleri ??yledir:

1. Aziz Augustinus (354-430) – Tanr? Devleti
2. Tourslu Gregory (539-594) – Franklar?n Tarihi
3. Aziz Bede (673-735)- Anglus Halk?n?n Kilisevi Tarihi

Britannica

Aktif Felsefe

Orta ?a?da Sanat

Pagan dini zamanlar?ndan kalan müzikler tamamen yasaklanm??t?r. Orta ?a? müzi?i, bunun yerine tanr?y? ?vmek ve ona yakarmak i?in kiliselerde s?ylenen ilahiler olarak ?n plana ??kar?lm??t?r. ??valyeler de sava? zamanlar?nda ba?ka kültürlerden etkilenmi? olmalar?ndan dolay?, genelde ate? ba??nda otururken bir tür halk ezgisi yaratm??lard?r.

Orta ?a? mimarisinin temel yap?lar? ise daha ?ok dini olmu?tur. Manast?rlar, kiliseler, katedraller ve ?atolar bu d?nemde ?n plandad?r. Daha sonralar? R?nesans ile mimari de de?i?ime u?ram??t?r. Orta ?a?'da renkli ta?lar? yan yana dizerek yap?lan mozaik resimler, kiliselerin vazge?ilmez süslerinden olmu?tur. Ayr?ca fresk ?al??malar? da resim sanat?n?n geli?imine a??k tutmu?tur.

Minyatür sanat?n?n da ortaya ??kmas? bu d?neme rastlar. Orta ?a??n sonuna do?ru resim sanat?na temel olacak baz? kurallar?, Giotto ad?ndaki ?talyan ressam tablolar?nda uygulam??t?r.

Ha?l? Seferleri ve Mo?ol Etkisi

?lk ha?l? seferlerinin ve ard?ndan gelenlerin hi? ?üphesiz Avrupa tarihine etkisi olmu?tur. Do?u Roma ?mparatorlu?u, Türklerle ve di?er ?slam devletleri ile mücadele etmekte zorlanmaya ba?lam??t?. ?zellikle Asya'n?n i?lerinden gelen Türkler, ak?n taktikleri ile ?mparatorlu?u olduk?a y?prat?yordu. Türkler'in Anadolu’ya yerle?mesi imparatorlu?u daha da zora sokarak pek anla?amad??? bat?ya, yani Papal??a yard?m talebinde bulunma durumuna soktu.

Bu talep, asl?nda sadece bin ki?ilik bir askeri gruptan olu?an paral? askerlerdi. ?stilac? olan Vikingler de art?k Avrupal? olmu?tu ve dolay?s?yla bat?l?lar?n u?ra?malar? gereken bir ?ey kalmam??t?. Papal?k bunu bir f?rsat bilip, Avrupa’da k?ylü, tüccar ve asilleri “Din karde?lerimize yard?m” ve “Kutsal topraklar? kurtarmak” sloganlar? alt?nda cihat mant??? ile topluyor; sürekli Müslümanlar?n kafirli?ini anlatan vaazlar veriyordu. Ayn? zamanda Bat? Hristiyanlar?n?n en büyük arzusu Müslümanlar? ma?lup etmekten ziyade, Do?u Roma'y? ve Ortodokslu?u saf d??? b?rakarak, Hristiyanl?k aleminin tek otoritesi olmakt?. Ancak ?stanbul patrikli?i de ayn? dava ama?lar?n? gütmekteydi. Bu üstünlük yar???, sonralar? iki taraf?n aras?nda a??lmalara sebep olacakt?. En nihayetinde Papal?k, Türklerin ilerleyi?inden memnun de?ildi ve ?mparatorun iste?ini olumlu kar??lad?.

Do?uya düzenlenecek bu sefer sadece para i?in de?il, ?sa peygamber ad?na düzenlenen bir seferdi. Ama her ne kadar dini olsa da her olayda g?rdü?ümüz gibi bunun sosyolojik ve ekonomik nedenleri vard?. Düzensiz nüfus art??? olan ve fakirlikten bitap dü?mü? Avrupa, do?unun zenginliklerine g?zünü dikmi?ti. Her ne ?ekilde olursa olsun Bat? ve Do?u Hristiyanlar? “Türkleri Anadolu’dan atmak” amac? u?runa e?itimsiz olan ilk ha?l? ordusu ile harekete ge?ti. Bizans ?mparatoru Aleksios her ne kadar Bat?n?n “tek” olma ama?lar?ndan ?ekinse de Müslümanlara kar?? ba?ka ba?vurabilece?i bir y?ntem yoktu.

NFKU

Bat?'n?n Do?u'dan Ald?klar?

Ha?l? seferleri sadece sava?maktan ibaret de?ildi. Askerler birbirleri ile ileti?im kuruyor, en nihayetinde bat? ve do?unun kayna?mas?na sebep oluyordu. Ancak bu kayna?ma, biraz tek tarafl? gibiydi. Müslümanlar, bat?dan gelen insanlar?n hi?bir ?eyini merak etmezken, Avrupal?lar Do?udan parfüm, baharat, ipek gibi ?eyleri al?p Avrupa’n?n ortas?nda kullanmaya ba?lam??lard? ve Müslümanlar?n ya?ay?? tarzlar?ndan etkileniyorlard?.

Ancak Do?u Hristiyanlar?, bu durumdan pek memnun de?ildi. Bat?l?lar?n, onlar? kafirlerden kurtarmak i?in geldiklerini dü?ünüyorlard?. Ancak Bat? Hristiyanlar?, orada kendi düzenlerini kurmak i?in bulunuyorlard?. Do?u’ya kar?? düzenlenen d?rdüncü ha?l? seferinde (1200-1204) ?stanbul’u bile ya?malad?lar.

Ne kadar zor olsa da Müslümanlar, Ha?l?lar'? topraklar?ndan ??karmay? ba?ard?. Ama bunun yan?nda bu seferlerin Avrupa’da da etkisi büyüktü. Sefere gidenler mallar?n? sat?yor, asil olanlar kendilerine ba?l? ?al??an k?ylüleri serbest b?rak?yordu. Bu durum, k?ylülerin k?yden ?ehre g?? etmesine yol a?m??t? ve ayn? zamanda gereksiz nüfustan ar?nan ve rahatlayan krall?klara da i? gücü do?mu?tu. Bu g?? eden insanlar i??ilik yap?yor, mal al?p sat?yor ve ticareti gü?lendiriyordu. Sonu?ta, toplumda yeni bir ekonomik düzen vard?. Do?uya gidenlerin bir k?sm? geri d?nüyor, baz?lar? da ya d?nerken ?lüyor ya da hi? d?nmüyordu. Bu yeni “proleter” gücün do?u?unun yan? s?ra asil olanlar?n yerini de yeni insanlar alm??t?. Yani Ha?l? seferleri, Avrupay? ba?tan a?a?? de?i?tirip, yenilemi?ti.

Sabah Gazetesi

Avrupal?lar daha büyük gemiler yap?yordu ve daha fazla insan ta??mak istiyorlard?. Bu da onlar? gümü? gibi a??r metallerden yap?lan paralar? ta??may? b?rak?p alt?n para basmaya itti. Do?uyla olan ve yükselmeye devam eden ticaret ve al?nan, sat?lan mülkler paraya hareket kazand?rd? ve bu bankac?l???, senet?ili?i do?urdu. B?ylece yeni bir meslek ortaya ??km??t?.

Ha?l? seferleri, yukar?da s?yledi?imiz gibi Avrupa'y? bir?ok y?nden etkiledi fakat ?slamiyet üzerindeki etkileri sadece ticaretin geli?mesiydi belki de. ?üphesiz Arap co?rafyas?, Avrupa’y? daha ?ok etkiliyordu. ?slam ve Türk medeniyetlerini negatif anlamda etkileyen Mo?ollar, Müslümanlar i?in yeni bir etkendi. Bu k?sm? Ha?l? seferlerine g?re daha k?sa tutmak mecburiyetindeyiz. Zira Mo?ollar ile Müslümanlar aras?nda ticari ve sosyolojik etkile?im yoktu. Mo?ollar, y?llard?r gerek Müslümanlara gerek Türklere yapt?klar? suikastlar ile bilinen Ha?ha?ileri ortadan kald?r?p, kaynaklar?n? yak?tlar. Bu nedenle onlar?n kimlere suikast yap?p, devletleri nas?l etkilediklerini bilmiyoruz.

Karizmatik ve etkili bir lider olan Cengiz, askeri yetenekleri ?ok kuvvetli ve geli?mi? olan ordusu ile bir?ok yerde ilerlemeye devam etti. Cengiz’in ?lümünden sonra yerine o?ullar? ve torunlar? ge?erek yay?lma politikas?n? devam ettirdiler. ?yle ki, torunu olan Kubilay Han, Japonya'y? bile istila etti; fakat pek ba?ar?l? olamad?. Daha ?ok bat? medeniyetine, bilimine ve teknolojisine zararlar? vard?. Hülagü Han, Abbasi halifesini ve ailesini kan? akmas?n diye “hal?ya sar?p” tekmelerle ?ldürerek, kütüphaneleri yakarak ?ehirleri ya?malayarak ve insanlar? katlederek ?slam Co?rafyas?n? bilim ve teknoloji a??s?ndan ?ok fazla etkilemi?ti. Bu olaylar, ?slam'?n Alt?n ?a??'n?n duraklamas?na ve bilimsel üretimin durmas?na neden olan ?nemli bir “d?? etkendir”.

Ancak zaman ilerledik?e ve Mo?ol imparatorlu?u b?lünüp par?alara ayr?l?nca i?ler de?i?ti. Müslümanlar, Mo?ollarla sava?m?yor; din de?i?tirmelerine yol a?arak onlar? bu toplumdan biri haline getiriyordu. Bu, sava??? bir milleti durdurman?n en etkili yolu gibi g?züküyor. ?yle ki, ?lhanl? Devleti'nin hükümdar? olan Mahmud Gazan, din de?i?tirdikten sonra asillere buradaki topraklar?n art?k ya?malanmamas? gerekti?ini s?yledi ve yay?lma duraklad?. K?ylü halka zarar gelmesini istemeyen Gazan Han, bu a??dan Cengiz'e ve Hülagü’ye hi? benzemiyordu.

?ocuk Ha?l?lar

Yap?lan geni? ?aptaki ha?l? seferlerinin haricinde kay?tlara “?ocuk ha?l?lar” olarak ge?mi? iki olay vard?r. ?lk ?ocuk ha?l? seferi, 1204’teki 4. ha?l? seferi ile 1217’de ba?layan 5. ha?l? seferi aras?nda ger?ekle?mi?tir. Ha?l? seferi denilince ger?ekten bir sava? oldu?u ak?llara gelse de, ?ocuk ha?l?lar sadece yola ??kmakla kalm??lard?r.

1198-1216 tarihleri aras?nda Katoliklerin liderli?ini yapan Papa III. ?nnocentius, H?ttin Sava??'n?n ard?ndan, Eyyubiler'in eline ge?en Kudüs’ü geri almak i?in bir ordu toplamak istemektedir. Ba?ar?l? da olur; fakat bu sefer Kudüs’e de?il, ?stanbul’a yap?lm??t?r ve Ortodoks dünyan?n ba?kenti, Katolikler taraf?ndan ya?malanm??t?r (4. Ha?l? Seferi). Bu olay sonucunda Papa, yeni bir ha?l? ordusu ile tekrar Kudüs’ü alma yolunda giri?imlere ba?lam??; fakat bu giri?imler ?e?itli nedenlerden dolay? sonu?suz kalm??t?. Daha ?ok di?er H?ristiyan cemaatler ve ?spanya’daki Müslümanlar?n üzerlerine gidilmi?tir.

Bu d?nemde ortaya Fransa’da Etienne ad?nda bir ?ocuk ??km??t?r. [Orta ?a? Avrupas?’nda ?ocuk Hareketi: Frans?z ve Alman ?ocuklar?n Ha?l? Seferi, Sevtap Karaca, Mart 2016] Bu ?ocuk, ?sa peygamberin kendisine bir mektup verdi?ini ve onu Philip August’e teslim etmekle g?revlendirdi?ini s?yler. Kral, yola ??kan ?ocu?a eve d?nmesini s?ylese de, Etienne buna ald?r?? etmeyip, bütün Fransa’y? dola?arak kendine az?msanmayacak kadar ?ok yol arkada?? edindi. Etienne’nin s?ylemine g?re tanr?, Kudüs’ü sadece temiz kalpli ve günahs?z ?ocuklara bah?edecektir. Bu hedefle yola ??kan ?ocuklar, her ge?tikleri yerde büyük co?kular ile kar??lanm?? olsalar da, k?ylünün onlara yeteri kadar erzak verememesinden dolay? bir?ok ?ocuk yolda ?lmü?, geri kalanlarsa k?ylerine d?nmü?tür.

Ek?i S?zlük

Bütün zorluklara ra?men bir grup ?ocuk, Marsilya liman?na varmay? ba?ar?r. Fakat Etienne’nin s?yledi?i gibi, deniz, ?nlerinde yar?lmam??t?r. Bu manzara ile kar??la?an ?ocuklar, geri d?nmeye karar verirler. Fakat burada enteresan bir olay olur: Hugue ve Guillaume ad?nda iki tacir, Etienne ve yan?ndaki ?ocuklara onlar? tanr? iste?i i?in (!) kutsal topraklara g?türmeyi vaat ettiler. ?ocuklar 7 teknelik bir filo ile harekete ge?tiler.

Ne var ki, 18 y?l boyunca bu ?ocuklardan bir haber al?namam??t?r. 1230 y?l?nda Do?u’dan gelen bir papaz, gemilerin Sardunya Adas? yak?nlar?nda batt???n?, geri kalanlar?n ise tacirler taraf?ndan Cezayir, M?s?r ve Ba?dat’ta sat?l???n? s?yledi. M?s?ra sat?lanlar Eyyubi Sultan’?n?n o?lu Melik Kamil taraf?ndan sat?n al?narak tercüman, katip ve ??retmen olarak yeti?tirildiler.

Frans?z Etienne’den etkilenen Almanyal? Nikolaus ad?nda bir ?ocuk da, ayn? hedef ile pek ?ok ?ocuk toplayarak K?ln kentinden yola ??kt?. Di?er ?ocuk ha?l?lara g?re ya? ortalamas? daha yüksek olan bu grup, yaz aylar?nda Alpler’i a?arak Cenova’ya ula?t?lar. Fakat Marsilya’da oldu?u gibi burada da deniz yar?lmad?. Papa III. ?nnocentius, ?ocuklar? cesaretlerinden dolay? tebrik edip, evlerine d?nmelerini istedi. ?ocuklar, büyük bir hayal k?r?kl??? ile geri d?nü? yoluna ??kt?lar. Baz? ?ocuklar gemilerle Filistin'e do?ru yola ??ksalar da bu ?ocuklardan da bir daha haber al?namad?. Nikolaus’un babas? da ?ocuklar?n? kaybetmi? aileler taraf?ndan su?land? ve idam edildi.

NFKU

Sonu?

Yaz?m?za ?zet olarak bakacak olursak, Orta ?a?, mutlak bir hakimiyetin ve hükümran?n olmad???, gücün kilise, kral ve lort aras?nda b?lündü?ü, k?ylünün sadece tar?m yapt??? i?in de?erli oldu?u bir d?nemdir. Bu d?nemde iyi i?leyen bir adalet sisteminden bahsetmek de s?z konusu de?ildir.

Orta ?a?da Do?u medeniyetleri her ne kadar geli?mi? olsa da Avrupa i?in ayn? ?eyi s?ylemek mümkün de?il. Orta ?a? Avrupa's? Bilimle u?ra?an insanlar?n büyücü olarak g?rüldü?ü, kilisenin krall??a her an tehdit olu?turdu?u, her y?neticinin kendi adalet sistemi oldu?u ve teknolojik geli?menin olmad??? bir d?nemdir. Bu d?nem Ha?l? Seferleri ile birlikte Avrupa i?in az da olsa ayd?nlanmaya ba?lad? diyebiliriz.

Ha?l? Seferleri sonucunda Bat? ve Do?u'nun kayna?mas?, aralar?nda bilgi al??veri?ini de do?urdu. Avrupal?lar, ?slam bilim insanlar? ve filozoflar?n?n kendi yazd?klar? ve Antik Yunan'dan Arap?a'ya ?evrilen kitaplar? alarak Latinceye tercüme ettiler. Din adamlar?ndan baz?lar? art?k bilim ile u?ra?maya ba?lam??t?, fakat bilimi yine tanr? iradesi olarak g?rüyorlard?. Bir farkl?l?k olarak, bu sefer sebep ve sonu?lara da ilgileniyorlard?. Do?u'dan ald?klar? bilgi ve teknolojiyi geli?tirerek kullanmaya devam ettiler. Yani, "Ha?l? Seferlerinden do?an bu kültür al??veri?i, Avrupa k?tas? i?in bir ???k oldu" demek mümkün.